Gaffelbok
Dit dier staat niet op de huis- en hobbydierenlijst.
Hieronder leest u de beoordeling over dit dier.
Algemene informatie
| Familie | Antilocapridae |
|---|---|
| Subfamilie | Antilocaprinae |
| Genus | Antilocapra |
| Soort | Antilocapra americana |
| Gedomesticeerd | Nee |
| Kruising | Nee |
| Volwassen grootte |
|
| Gewicht | 30-80 kg |
| Dieet | Herbivoor |
| Natuurlijke leefomgeving |
|
| Levensverwachting | 12-13 jaar (v), 9-10 jaar (m) |
| IUCN-status | “Least concern” |
| CITES | De Mexicaanse populatie is opgenomen in Appendix A. |
Risicoklasse F
Gaffelbokken zijn in staat ernstige letselschade te veroorzaken bij de mens. Daarnaast zijn in vier risicocategorieën voor “gezondheid en welzijn dier” één of meerdere risicofactor(en) vastgesteld. Om deze redenen valt de gaffelbok onder “risicoklasse F”.
Samenvatting beoordeling van de gaffelbok
Indien er sprake is van één of meerdere relevante ernstige zoönose(n) die slechts met gespecialiseerde maatregelen beheersbaar is/zijn wordt de risicofactor aangekruist (X). Indien er sprake is van een relevante ernstige zoönose die niet of nauwelijks beheersbaar is of er sprake is van risico op ernstige letselschade komt de diersoort direct onder risicoklasse F te vallen (XF). Indien de risicofactor van toepassing is, wordt deze aangekruist (X).
| Risicocategorie | Van toepassing | Toelichting |
|---|---|---|
| Zoönosen | ! (signalerend) | Bij de gaffelbok is het hoog-risico zoönotische pathogeen rabiësvirus aangetoond. Dit leidt alleen in het geval van wildvang tot een signalerende toepassing van deze risicofactor. |
| Letselschade | XF | Bij gaffelbokken is er gevaar op zeer ernstig letsel bij de mens, waardoor de gaffelbok direct onder risicoklasse F valt. |
| Risicocategorie | Van toepassing | Toelichting |
|---|---|---|
| Voedselopname | X |
|
| Ruimtegebruik/veiligheid | X |
|
| Thermoregulatie | X | De gaffelbok is aangepast aan een steppe- en gematigd landklimaat. |
| Sociaal gedrag | X | Gaffelbokken hebben een lineaire dominantiehiërarchie. |
Beoordeling per risicofactor
Risico's voor de mens
| Risicofactor | Van toepassing | Toelichting |
|---|---|---|
| LG1 | ! (signalerend) | Bij de gaffelbok is het hoog-risico zoönotische pathogeen rabiësvirus aangetoond (Wempe, 1976). Dit leidt alleen in het geval van wildvang tot een signalerende toepassing van deze risicofactor. |
| Risicofactor | Van toepassing | Toelichting |
|---|---|---|
| LG2 | XF |
De gaffelbok weegt 30-80 kg en beide geslachten beschikken over een paar puntige hoorns van 24-30 cm (m) of 0,5-7 cm (v) (Byers, 2011). Mannelijke gaffelbokken zijn voornamelijk territoriaal van maart t/m oktober en vallen indringers tijdens deze periode aan (Kitchen, 1974). Territoriale mannetjes kunnen mensen aanvallen, wat ernstig letsel tot gevolg kan hebben (Moore, 1987). Gaffelbokken zijn wilde dieren en het hanteren van gaffelbokken vereist ervaring en deskundigheid van de houder (Wolfe, 2015). Gezien de grootte, morfologie en het gedrag van gaffelbokken, kunnen ze zeer ernstig letsel bij de mens veroorzaken, waardoor de gaffelbok direct onder risicoklasse F valt. |
Risico's voor dierenwelzijn/diergezondheid
| Risicofactor | Van toepassing | Toelichting |
|---|---|---|
| V1 | X | De gaffelbok is een mixed-feeder, die voornamelijk browse materiaal eet (Bodmer, 1990; Byers, 2011; Saarinen, 2019). Deze risicofactor is daarom van toepassing. |
| V2 | X | De gaffelbok heeft een hypsodont gebit (Byers, 2011; Damuth & Janis, 2011; Kaiser et al., 2013). Deze risicofactor is daarom van toepassing. |
| V3 | X | Gaffelbokken besteden dagelijks circa 46-56% van de tijd aan foerageren (Byers, 2011; Kitchen, 1974; Wilson et al., 2009). De gaffelbok eet voornamelijk browse materiaal (Bodmer, 1990; Byers, 2011; Saarinen, 2019). Gaffelbokken zijn herkauwende mixed-feeders met een hoge passeersnelheid in de pens, waardoor frequent foerageren noodzakelijk is (Hofmann, 1989). Deze risicofactor is daarom van toepassing. |
| V4 | Het dieet van gaffelbokken bestaat uit kruidachtige planten, aangevuld met gras en houtachtige planten (Beale & Smith, 1970; Byers, 2011; Sexson et al., 1981). Deze risicofactor is daarom niet van toepassing. |
| Risicofactor | Van toepassing | Toelichting |
|---|---|---|
| R1 | X | Gaffelbokken hebben een home range van max. 156,7 km2. Gaffelbokken leggen dagelijks grote afstanden af om te foerageren (Byers, 2011; Jaqcues et al., 2009; Reinking et al., 2019). Mannetjes zijn territoriaal en markeren en verdedigen hun territorium van maart tot oktober (Kitchen, 1974). Gaffelbokken vertonen facultatief migratiegedrag, soms over grote afstanden (tot 888 km) (Byers, 2011; Jakes et al., 2018). Deze risicofactor is daarom van toepassing. |
| R2 | X | De jongen van gaffelbokken gebruiken een beschutte verstopplaats (Fichter, 1971; Kitchen, 1974). Deze risicofactor is daarom van toepassing. |
| R3 | X | Gaffelbokken hebben een sterke primaire vluchtreactie (Jakes, et al., 2018; Kitchen, 1974). Gaffelbokken zijn waargenomen capture myopathy te ontwikkelen (Blumstein et al., 2015). Deze risicofactor is daarom van toepassing. |
| R4 | Gaffelbokken gebruiken geen holen of kuilen (Byers, 2011; Fichter, 1971; Kitchen, 1974). Deze risicofactor is daarom niet van toepassing. | |
| R5 | Voor gaffelbokken zijn er geen specifieke omgevingselementen essentieel (Byers, 2011). Deze risicofactor is daarom niet van toepassing. |
| Risicofactor | Van toepassing | Toelichting |
|---|---|---|
| T1 | X |
Gaffelbokken leven in een steppe- en gematigd landklimaat (Beale & Smith, 1970; Byers, 2011; Jaqcues et al., 2009; Reinking et al., 2019). De gemiddelde minimumtemperatuur in de steppes van Noord-Amerika waar gaffelbokken voorkomen is 8 °C (met een uiterste minimumtemperatuur van -35 °C) en de gemiddelde maximumtemperatuur is 21 °C (met een uiterste maximumtemperatuur van 43 °C). De gemiddelde jaarlijkse neerslaghoeveelheid is 400 mm en de gemiddelde luchtvochtigheid is 60%, fluctuerend tussen 30-90% (Meteoblue, 2021). Gaffelbokken kunnen slecht gedijen in een omgeving met een hoge luchtvochtigheid (Moore, 1987). De gaffelbok is aangepast aan een steppe- en gematigd landklimaat. Deze risicofactor is daarom van toepassing. |
| T2 | Uit gedetailleerd gedragsonderzoek is niet gebleken dat gaffelbokken gebruik maken van een speciale zoel-, koel- of opwarmplaats (Byers, 2011; Wilson & Krausman, 2008; Wilson et al., 2009). Deze risicofactor is daarom niet van toepassing. | |
| T3 | Gaffelbokken zijn jaarrond actief (Kitchen, 1974; Reinking et al., 2019). Deze risicofactor is daarom niet van toepassing. |
| Risicofactor | Van toepassing | Toelichting |
|---|---|---|
| S1 | Gaffelbokken hebben een polygame leefwijze en vormen harems (Byers, 2011; Byers & Waits, 2006; Carling et al., 2003; Kitchen, 1974). Deze risicofactor is daarom niet van toepassing. | |
| S2 | X | Gaffelbokken leven in groepen. In de lente en zomer vormen vrouwtjes met jongen groepen en 1-3 jaar oude mannetjes vormen bachelor-groepen. Tijdens de winter vormen gaffelbokken grote groepen bestaande uit ongeveer evenveel mannetjes als vrouwtjes. Er is sprake van een lineaire dominantiehiërarchie (Byers, 2011; Fairbanks, 1994; Kitchen, 1974). Deze risicofactor is daarom van toepassing. |
| S3 | Gaffelbokken zijn vanaf 16 maanden geslachtsrijp en kunnen één keer per jaar werpen. Vrouwtjes zijn 245-255 dagen drachtig en krijgen per worp twee jongen. Gaffelbokken hebben een paarseizoen in de tweede helft van september (Byers, 2011; Carling et al., 2003; Kitchen, 1974; O'Gara, 1990). Gaffelbokken hebben geen grote kans op overbevolking. Deze risicofactor is daarom niet van toepassing. |
Verwijzingen
Antelope Specialist Group. (2016). Antilocapra Americana. The IUCN Red List of Threatened Species 2016. Opgehaald van IUCN: http://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T1677A50181848.en
Beale, D. & Smith, A. (1970). Forage use, water consumption and productivity of pronghorn antelopes in Western Utah. The Journal of Wildlife Management. 34(3). 570-582.
Blumstein, D. T., Buckner, J., Shah, S., Patel, S., Alfaro, M. E. & Natterson-Horowitz, B. (2015). The evolution of capture myopathy in hooved mammals: a model for human stress cardiomyopathy? Evol Med Public Health. 2015(1). 195-203.
Bodmer, R. E. (1990). Ungulate frugivores and the browser-grazer continuum. Oikos. 319-325.
Byers, J. (2011). Antilocapra americana. In D. Wilson, & R. Mittermeier, Handbook of the mammals of the world, Hoofed mammals Volume 2 (p. 787). Barcelona, Spain: Lynx Edicions.
Byers, J. & Waits, L. (2006). Good genes sexual selection in nature. Proceedings of the National Academy of Sciences. 103(44). 16343-16345.
Carling, M., Wiseman, P. & Byers, J. (2003). Microsatellite analysis reveals multiple paternity in a population of wild pronghorn antelopes (Antilocapra americana). Journal of Mammology. 84(4). 1237-1243.
Damuth, J. & Janis, C. (2011). On the relationship between hypsodonty and feeding ecology in ungulate mammals, and its utility in palaeoecology. Biological Reviews. 86(3). 733-758.
Fichter, E. (1971). On the bedding behavior of pronghorn fawns. The behaviour of ungulates and its relation to management. International Symposium (pp. 352-355). Alberta, Canada: The university of Calgary.
Fairbanks, W. S. (1994). Dominance, Age and Aggression among Female Pronghorn, Antilocapra americana (Family: Antilocapridae). Ethology. 97(4). 278-293.
Hofmann, R. (1989). Evolutionary steps of ecophysiological adaptation and diversification of ruminants: a comparative view of their digestive system. Oecologia. 78(4). 443-457.
Jakes, A., Gates, C., DeCesare, N., Jones , P., Goldberg, J., Kunkel, K. & Hebblewhite, M. (2018). Classifying the migration behaviors of pronghorn on their Northern range. The Journal of Wildlife Management. 82(6). 1229-1242.
Jaqcues, C., Jenks, J. & Klaver, R. (2009). Seasonal movements and home-range use by female pronghorns in sagebrush-steppe communities of Western South Dakota. Journal of Mammology. 90(2). 433-441.
Kaiser, T., Müller, D., Fortelius, M., Schulz, E., Codron, D. & Clauss, M. (2013). Hypsodonty and tooth facet development in relation to diet and habitat in herbivorous ungulates: implications for understanding tooth wear. Mammal Review. 43(1). 34-46.
Kitchen, D. (1974). Social behavior and ecology of the Pronghorn. Wildlife Monographs. 38. 3-96.
Meteoblue. (2021). Badlands, South Dakota, USA. Opgehaald van Meteoblue: https://www.meteoblue.com/en/weather/historyclimate/climatemodelled/bad…;
Moore, D. (1987). The pronghorn (Antilocapra americana): A review as a model for development of a "Species Management Plan” format, part 1. Zoo Biology. 6(2). 169-182.
O'Gara, B. (1990). The pronghorn (Antilocapra americana). In: Horns, pronghorns and antlers (pp. 231-264). New York: Springer.
Reinking, A., Smith, K., Mong , T., Read, M. & Beck , J. (2019). Across scales, pronghorn select sagebrush, avoid fences and show negative responses to anthropogenic features in winter. Ecosphere. 10(5).
Saarinen, J. (2019). The Paleontology of Browsing and Grazing. In I. Gordon & H. Prins, The ecology of browsing and grazing II. Cham: Springer.
Sexson, M., Choate, J. & Nicholson, R. (1981). Diet of pronghorn in Western Kansas. Journal of Range Management. 34(6). 489-493.
Wempe, J. (1976). Rabies in a pronghorn antelope. Journal of Wildlife Diseases. 12. 347-348.
Wilson, D. & Reeder, D. (2005). Mammal species of the world. A taxonomic and geographic reference (3rd ed). Opgehaald van Mammal species of the world: https://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/.
Wilson, R. & Krausman, P. (2008). Possibility of heat-related mortality in desert ungulates. Journal of the Arizona-Nevada Academy of Science. 40(1). 12-15.
Wilson, R., Krausman, P. & Morgart, J. (2009). Behavior and activity budgets of Sonoran pronghorns (Antilocapra americana sonoriensis). The Southwestern Naturalist. 54(1). 45-54.
Wolfe, B. A. (2015). Chapter 63 Bovidae (except sheep and goats) and Antilocapridae. In R. E. Miller & M. E. Fowler, Fowler's Zoo and Wild Animal Medicine, Volume 8 (pp. 626-645). Saunders.
